ประเภทสัญญาและผลทางบัญชีและภาษี

     คำว่า “เช่า” ในภาษาไทยเป็นคำ ๆ เดียวที่ใช้อย่างแพร่หลาย แต่ในภาษาอังกฤษนั้น คำสามัญที่มาใช้เรียกแบบครอบคลุมในภาษาการตลาดคือ Leasing ซึ่งภาษาอังกฤษแปลว่า การเช่าหรือให้เช่า ซึ่งครอบคลุมกว่า ทั้งนี้ ในภาษาอังกฤษมีคำที่ใช้เพื่อหมายถึงการเช่าอีก คือ Rent และ Hire เพื่อแสดงถึงการเช่า โดยในภาษาอังกฤษนิยมใช้แตกต่างกันดังนี้
     • Rent ใช้กับที่ดิน อาคาร รถยนต์ ที่มีระยะเวลาไม่เกิน 1 ปี จ่ายค่าเช่าเป็นรายเดือน
     • Hire นิยมใช้กับการเช่ารถ หรืออุปกรณ์เล็ก ๆ
     • Lease นิยมใช้กับที่ดิน อาคาร ที่มีลักษณะสัญญายาวนานผูกมัดกันหลายปี
     ต่อมานักการตลาดก็พยายามแก้ Pain Point ในแต่ลักษณะสัญญา จนเป็นสัญญา Hybrid ที่รวมเอาข้อดีของแต่ละลักษณะสัญญาเข้ามา จนเกิดเป็นลักษณะสัญญาดังต่อไปนี้
     1. สัญญา Hire Purchase (เช่าและซื้อ) สัญญานี้จะต่างกับกรณีการซื้อผ่อนชำระ คือ จะยังไม่มีการโอนกรรมสิทธิ์ในขณะส่งมอบเหมือนกับการซื้อผ่อนชำระ ซึ่งจะมีการโอนกรรมสิทธิ์ทันที เพียงแต่มีเงื่อนไขการชำระเงินที่ทยอยจ่ายตามข้อสัญญา สัญญานี้ผู้ให้เช่าซื้อกับผู้เช่าซื้อมีหน้าที่และความรับผิดชอบตามกฎหมายใกล้เคียงกับผู้ซื้อกับผู้ขายมากกว่า ต่างกันแค่กรรมสิทธิ์ในทรัพย์จะยังไม่ได้โอนตามกฎหมาย
     2. สัญญาลีซซิ่ง Leasing Contract (ที่เรียกกันติดปากว่า Leasing) สัญญานี้จะต่างกับ Hire Purchase คือ สัญญาลักษณะเป็นการเช่าโดยผู้เช่า และผู้ให้เช่ามีหน้าที่ความรับผิดชอบตามกฎหมายแบบการเช่า แต่มีการเพิ่มข้อสัญญาในการให้สิทธิ์แก่ผู้เช่าในการใช้สิทธิ์เลือกซื้อในราคาต่ำเป็นพิเศษหรือเป็นราคาทั่วไปก็ได้ เพื่อเพิ่มอำนาจการซื้อให้กับลูกค้า
     3. สัญญาเช่า Rental Contract (ที่เรียกกันติดปาก Rent) สัญญานี้จะมีวัตถุประสงค์เพื่อการเช่าใช้เพียงอย่างเดียว
     หากแม้ว่าชื่อสัญญาลีซซิ่งที่เราได้รับมานั้นจะจั่วหัวมาแล้ว ก็อย่าเพิ่งตัดสินว่าจะดำเนินการทางบัญชีและภาษีอย่างไรทันที เพราะในส่วนของทางบัญชีจะต้องมาเข้าสู่กระบวนการคัดกรองก่อนว่า เข้าเงื่อนไขของการจัดประเภทเป็นสัญญาเช่าเงินทุน (Capital Lease หรือที่เรียกกันติดปากว่า สัญญาเช่าการเงิน) หรือไม่ แต่ในส่วนสัญญาซื้อขาย สัญญาซื้อขายผ่อนชำระ และสัญญาเช่าซื้อนั้น ทางบัญชีและภาษีมีแนวคิดเหมือนกันคือเป็นรายจ่าย ฝ่ายทุนที่ต้องดำเนินการรับรู้เป็นสินทรัพย์เสียก่อน แล้วค่อยหักค่าสึกหรอค่าเสื่อมราคาอีกครั้ง
     ส่วนรายจ่ายที่เกี่ยวข้องกับการใช้งาน ให้รับรู้เป็นค่าใช้จ่ายในการดำเนินงานเพื่อคำนวณกำไรสุทธิ แต่ก็ยังมีจุดแตกต่างกันในเรื่องของมูลค่าต้นทุนของสินทรัพย์ ในหลักการของทางบัญชีและภาษีเช่นกัน
     ก่อนอื่นมาดูการจัดประเภทสัญญาทั้งในทางบัญชีและกฎหมาย (รวมกฎหมายภาษี) และมีเงื่อนไขหลัก ๆ ว่าดูในเรื่องใดบ้าง

*ลักษณะสัญญาที่เข้าเงื่อนไขนี้ มีลักษณะสำคัญคือ
   1. มีเจตนาโอนกรรมสิทธิ์ทันที ณ ขณะส่งมอบ หรือคู่สัญญามีเจตนาจะโอนกรรมสิทธิ์ ณ วันสิ้นสุดสัญญา เพื่อเข้าครอบครองหรือกำหนดกรอบการใช้ประโยชน์ที่มีอยู่ในสินทรัพย์
   2. ผู้เช่าเป็นผู้รับความเสี่ยงในความไม่คงทน การเปลี่ยนแปลงมูลค่าอันเกิดจากอุปสงค์ในตลาด หรือเป็นผู้รับผิดชอบในการบำรุงรักษาทรัพย์ไม่ว่าไม่ว่าโดยสัญญา หน้าที่